Bebeğinizin gözlerine bakarken bazen “sanki biri içe kayıyor” gibi mi geliyor? Hele fotoğraflarda bu daha belirgin olabiliyor. Bir yandan “bebek bu, olur” diye düşünürken, diğer yandan aklınıza aynı soru takılıyor: Bebeklerde şaşılık normal mi, yoksa göz doktoruna mı gitmeliyim?
Bu ikilem çok yaygın. Çünkü bebeklerin görme sistemi doğumdan sonra hızla gelişiyor; göz kaslarının koordinasyonu ve iki gözün birlikte odaklanması zaman içinde oturuyor. Öte yandan, gerçek şaşılık (strabismus) erken dönemde fark edilip yönetilmezse, bazı çocuklarda “göz tembelliği” (ambliyopi) gibi kalıcı görme sorunlarına zemin hazırlayabiliyor.
Bu yazıda bebeklerde şaşılık (göz kayması) konusunu; normal kabul edilen durumlar, yalancı şaşılık, belirtiler, tanı süreci, şaşılık amelitayı seçenekleri ve evde dikkat edilecek noktalarla birlikte anlatıyorum.
Bebeklerde şaşılık nedir?
Şaşılık, iki gözün aynı hedefe paralel şekilde bakamaması durumudur. Bir göz içe, dışa, yukarıya ya da aşağıya kayabilir; bazen kayma sürekli olur, bazen aralıklı. Genelde bebeklerde şaşılık nedeni tek bir şey değildir: gözlük ihtiyacı (kırma kusurları), doğuştan gelen kas dengesizlikleri, görmeyi etkileyen bazı göz içi problemleri veya daha nadiren nörolojik durumlar rol oynayabilir.
İlk aylarda göz kayması “normal” olabilir mi?
Kısa cevap: Bazı bebeklerde ilk aylarda aralıklı kaymalar görülebilir, ama sınırları bilmek önemlidir.
Amerikan Pediatrik Oftalmoloji ve Şaşılık Derneği (AAPOS), özellikle içe kayma (ezotropya) için şunu vurgular: 4 ayı geçen bebeklerde (sürekli ya da aralıklı) göz kayması devam ediyorsa mutlaka değerlendirilmelidir; ayrıca her yaşta sürekli kayma uyarı işaretidir.
Bazı NHS bilgilendirmeleri de aralıklı kaymanın 6. aydan sonra sürmesini “normal değil” kabul edip değerlendirme önerir.
Pratikte ebeveyn için güvenli yaklaşım şudur: Kayma sıklaşıyorsa, sürekli hale geliyorsa, 4. aydan sonra devam ediyorsa veya sizde “bir şeyler yolunda değil” hissi bırakıyorsa, beklemek yerine muayene planlamak daha doğrudur.
Yalancı şaşılık: Fotoğrafta kayıyor gibi ama gerçekte kaymıyor olabilir
Bebeklerde “şaşı gibi görünme”nin en yaygın sebeplerinden biri yalancı şaşılık (pseudostrabismus). Özellikle burun kökü basık olduğunda ve gözün iç köşesinde epikantus kıvrımı belirginse, gözler içe kayıyormuş gibi algılanabilir. AAPOS, bebeklerde yalancı şaşılığın sıkça bu yüz yapısı özellikleriyle ilişkili olduğunu anlatır.
AAO (Amerikan Oftalmoloji Akademisi) da bebeklerde gözlerin çapraz gibi göründüğü ama aslında kayma olmadığı bu durumu özellikle vurgular.
Burada kritik nokta şu: Yalancı şaşılık tanısı “evde bakarak” kesinleşmez. Bazen gerçek şaşılıkla karışabilir. Bu yüzden şüphe varsa muayene, içinizi en hızlı rahatlatan yoldur.
Bebeklerde şaşılık belirtileri nelerdir?
- Gözlerin aynı hedefe bakmaması; bir gözün içe/dışa/yukarı/aşağı kayması
- Kaymanın özellikle yorgunlukta, hastalıkta, uykusuzlukta belirginleşmesi ya da giderek sıklaşması
- Bebeğin nesnelere bakarken başını sürekli bir tarafa eğmesi veya yüzünü belirli açıyla çevirmesi
- Işığa/oyuncağa odaklanırken zorlanma, gözlerde takip zayıflığı hissi
- Fotoğraflarda göz bebeklerinde ışık yansımasının iki gözde aynı yerde görünmemesi (tek başına tanı koydurmaz ama ipucu olabilir)
- Daha büyük bebeklerde/çocuklarda gözlerini kısma, tek gözü kapatma eğilimi (özellikle dışa kaymalarda görülebilir)
Erken tanı neden bu kadar önemli?
Bebeklik ve erken çocukluk dönemi, görmenin “öğrenildiği” dönemdir. Eğer bir göz sürekli kayıyorsa beyin, çift görmeyi engellemek için o gözden gelen görüntüyü zamanla baskılayabilir. Bu süreç uzarsa göz tembelliği (ambliyopi) gelişebilir. Mayo Clinic, ambliyopinin bazı çocuklarda şaşılık ve kırma kusurlarıyla birlikte görülebildiğini ve erken müdahalenin önemli olduğunu belirtir.
NHS kaynakları da genel olarak erken tedavinin iyi görme gelişimi için kritik olduğuna dikkat çeker.
Bu yüzden “bekleyelim, büyüyünce geçer” cümlesi her zaman doğru değildir. Özellikle gerçek şaşılık söz konusuysa, “zaman” bazen aleyhe çalışır.
Bebeklerde şaşılık neden olur?
En sık nedenlerden biri, gözlerin odaklanma ihtiyacıyla ilişkili kırma kusurlarıdır. Özellikle hipermetropi (yakını görmek için fazla odaklanma ihtiyacı) bazı çocuklarda içe kaymayı tetikleyebilir; bu tipte gözlükle kontrol sağlanabilen durumlar vardır. Bunun dışında bebeklikte ortaya çıkan “infantil ezotropya” gibi daha erken başlayan kaymalar, göz kası dengesizliğiyle ilişkilendirilebilir.
Daha nadiren; doğuştan katarakt gibi görmeyi engelleyen durumlar, göz siniriyle ilgili sorunlar, travma veya bazı nörolojik tablolar da kaymaya eşlik edebilir. Bu nedenle muayenede yalnızca “kayma var mı” değil, aynı zamanda gözün sağlığı ve görme potansiyeli de değerlendirilir.
Tanı nasıl konur? Muayenede neler yapılır?
Çocuk göz muayenesi yetişkin muayenesinden farklıdır; bebek konuşamaz, tarif edemez. Bu yüzden hekim, göz hizalamasını değerlendiren testler (ışık yansıması/kapama testleri gibi), göz hareketlerini inceleme ve gerektiğinde damlalı muayeneyle göz numarası ölçümü gibi adımlarla ilerler. Şaşılık değerlendirmesinde ortoptist/çocuk göz ekibiyle takip ve ölçümler de sık kullanılır.
Muayenenin amacı yalnızca “şaşı mı değil mi” demek değildir; kaymanın tipi, derecesi, eşlik eden göz tembelliği riski ve en uygun tedavi planı belirlenir.
Bebeklerde şaşılık tedavisi nasıl yapılır?
- Gözlük: Kaymanın odaklanma/kırma kusuruyla ilişkili olduğu durumlarda gözlük, kaymayı azaltabilir veya kontrol altına alabilir.
- Göz tembelliği tedavisi (kapama vb.): Eğer bir göz daha zayıf görüyorsa, güçlü gözün belirli sürelerle kapatılmasıyla zayıf gözün çalışması desteklenebilir.
- Takip ve görme gelişimi planı: Bazı aralıklı kaymalarda veya sınır durumlarda, hekimin belirlediği aralıklarla düzenli kontrol gerekebilir.
- Cerrahi: Gözlükle kontrol edilemeyen belirli şaşılık tiplerinde göz kası cerrahisi gündeme gelebilir. Bazı ezotropya tiplerinde erken değerlendirme ve zamanında cerrahi, iki gözle görme (stereopsis) hedefi açısından önem taşıyabilir.
Evde ebeveyn olarak neye dikkat etmelisiniz?
Öncelikle “tek bir fotoğraf” üzerinden hüküm vermemeye çalışın. Vertex ışığı gibi, göz hizası da ışığa ve açıya çok duyarlıdır. En iyi yöntem, kaymayı bir süre gözlemleyip not almaktır: Kayma hangi anlarda oluyor, ne kadar sürüyor, bir göz mü kayıyor, sıklaşıyor mu?
Bebeğinizin yüzünde yalancı şaşılığa neden olabilecek burun kökü basıklığı/epikantus kıvrımı varsa, fotoğraflarda kayma daha belirgin görünebilir. Ancak yine de “emin olmanın” en güvenli yolu muayenedir.
Ne zaman acil değerlendirme gerekir?
Bebeklerde göz kayması çoğu zaman acil değildir; fakat bazı belirtiler hızlı değerlendirme gerektirir. Göz bebeğinde beyazlık fark etmeniz, ani başlayan belirgin kayma, gözde belirgin kızarıklık-ağrı, bebeğin ışığa bakmaması ya da bir gözünü sürekli kapatması gibi durumlarda gecikmeden sağlık kuruluşuna başvurun. (Bu belirtiler şaşılıktan bağımsız başka göz problemlerinin de işareti olabilir.)
Sık Sorulan Sorular
Bebeklerde şaşılık kaçıncı aya kadar normal sayılır?
Bazı bebeklerde ilk aylarda aralıklı kaymalar görülebilir. Ancak AAPOS, 4 ayı geçen bebeklerde devam eden (aralıklı bile olsa) kaymanın değerlendirilmesini önerir; her yaşta sürekli kayma ise özellikle önemsenmelidir. NHS kaynaklarında da 6. aydan sonra süren kaymanın normal kabul edilmediğine dair ifadeler yer alır.
Yalancı şaşılık kendiliğinden geçer mi?
Yalancı şaşılık çoğu bebekte yüz yapısı geliştikçe daha az fark edilir hale gelir. AAPOS, burun kökü basıklığı ve epikantus kıvrımlarının bu görüntüyü oluşturabildiğini açıklar. Yine de gerçek şaşılıkla karışabildiği için tanının hekim tarafından konması önemlidir.
Şaşılık göz tembelliği yapar mı?
Her şaşılık ambliyopi yapmaz, ama risk oluşturabilir. Beyin, kayma olan gözden gelen görüntüyü baskılayabilir; bu da görme gelişimini olumsuz etkileyebilir. Mayo Clinic, ambliyopinin bazı çocuklarda şaşılıkla ilişkili olabileceğini belirtir.
Kapama tedavisi kaymayı düzeltir mi?
Kapama tedavisinin ana hedefi “kaymayı düzeltmekten” çok, zayıf gözün görmesini güçlendirmektir. Kaymanın miktarı bazen değişmeden kalabilir. NHS bilgilendirmelerinde kapamanın ambliyopi için kullanıldığı ve kaymanın derecesini tek başına düzeltmeyebileceği belirtilir.
Gözlük takmak şaşılığı tamamen bitirir mi?
Bazı şaşılık tiplerinde (özellikle odaklanma ile ilişkili içe kaymalarda) gözlük kaymayı ciddi şekilde azaltabilir. Ancak her şaşılık gözlükle düzelmez. Bu karar, damlalı numara ölçümü ve muayene bulgularına göre verilir.
Şaşılık ameliyatı kaç yaşında yapılır?
Tek bir “doğru yaş” yoktur; şaşılık tipi, kaymanın derecesi ve eşlik eden durumlar (ambliyopi, gözlük ihtiyacı) belirleyicidir. Bazı içe kayma tiplerinde gözlükle kontrol sağlanamazsa cerrahi gündeme gelebilir ve zamanlama, iki gözle görme gelişimini korumak açısından planlanır.
Bebeğim bazen kayıyor, bazen düz bakıyor: Bu daha mı iyi?
Aralıklı olması her zaman “önemsiz” demek değildir. AAPOS, 4 aydan sonra devam eden aralıklı kaymaların da değerlendirilmesini önerir. Yani “arada oluyor” diye yıllarca izlemek yerine, bir muayeneyle netleşmek daha güvenlidir.
Şaşılık düzelmezse ileride ne olur?
Tedavi edilmeyen bazı şaşılıklar kalıcı hizalanma sorunlarına, derinlik algısında azalmaya ve ambliyopi riskine yol açabilir. Erken tanı bu yüzden önemlidir.